Document Type : Research Paper
Authors
1 assistant professor
2 Professor of Psychology and Exceptional Children Education, Allameh Tabataba'i University
Abstract
Attention Deficit/ Hyperactivity Disorder (ADHD) is a neurodevelopmental disorder that its treatment has been challenged for parents and developmental disabilities professionals. In recent years, neurofeedback is one of the interventions utilized to treat ADHD. The effectiveness of this kind of treatment has been controverted. The aim of current study was to identify the nature, characteristics and research evidence about the efficacy of neurofeedback in ADHD. In the same vein, from web of data-based information (Pupmed, Springer, ProQuest, Scopus, and Elsevier) and by using keywords including ADHD, Neurofeedback, QEEG-Informed Neurofeedback, efficacy of neurofeedback treatment in ADHD, ADHD and meta-analysis, effect size in neurofeedback treatment in ADHD, EEG and email communication with professional psychologist or psychiatrist, as well, data were gathered and systemically reviewed. Despite reporting more Iranian researches indicating effectiveness of neurofeedback in ADHD treatment, some research evidences including methodological issues, and some characteristics such as the life-span problem, comorbidity, and recent evidence-based practice, impeach the significance of neurofeedback efficacy and the related data. This method is struggling because the neurofeedback is introduced as only an interventionist method, not a miraculous approach, and bring ethical challenges for the researchers. This study stresses on more methodologically accurate investigations on neurofeedback and ADHD.
Keywords
اورکی، محمد، رحمانیان، مهدیه، تهرانی، نپتون، و حیدری، شیما (1394). تاثیر آموزش نوروفیدبک بر بهبود حافظه فعال کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی نقص توجه. فصلنامه علمی- تخصصی عصب روانشناسی، [h1] 1(1)، 41-51.
باغبان کازرانی، عاطفه، دانش، عصمت، و حسنی ابهریان، پیمان(1394). اثربخشی آموزش نوروفیدبک (پس خوراند عصبی) در کاهش پرخاشگری کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی(ADHD). فصلنامه علمی- پژوهشی عصب روانشناسی، 1(1)، 38-56.
بشارت، محمدعلی، حمیدی، شبنم، رستمی، رضا، و فراهانی، حجت الله(1391). اثربخشی آموزش پسخوراند عصبی بر الگوی امواج مغزی کودکان مبتلا به نقص توجه و بیش فعالی. روانشناسی معاصر، 7(1)، 3-16.
بیگدلی، ایمانالله، نجفی، محمود، اسبقی، الهام و مجدآرا، الهه (1394). اثربخشی درمان نوروفیدبک بر علایم اختلال نارسایی توجه / بیشفعالی. مجله روانشناسی بالینی، 7 (3)، 11-1.
حبیب الهی، سعید، سوری، احمد، حاجی اربابی، فاطمه، و عاشوری، جمال(1394). تاثیر آموزش نوروفیدبک بر توجه پایدار و طرح‌ریزی دانش آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه. کومش، 17(2)، 447-454.
حیدری نسب، لیلا، مدنی، اعظم سادات، یعقوبی، حمید، و کاظمی، رضا(1395). بررسی اثربخشی نوروفیدبک همراه با تمرین‌های شناختی رایانه‌ای در بهبود حافظه فعال در بزرگسالان دارای اختلال نقص توجه/ بیش فعالی. فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی لرستان، 18(1)، 101-111.
رجبی، سوران(1394). اثربخشی نوروفیدبک در اصلاح دامنه امواج مغزی و عملکرد پیوسته دیداری حرکتی با علایم اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی. مجله روانشناسی، 19(1)، 53-70.
ساداتی، سمیه، افروز، غلامعلی، رستمی، رضا، به پژوه، احمد، شکوهی یکتا، محسن، و غباری بناب، باقر(1393). بررسی اثربخشی درمان نوروفیدبک بر بازداری رفتاری و تکانشگری، دانش آموزان دارای اختلال کاستی توجه و بیش فعالی. فصلنامه کودکان استثنایی، 14(1)، 57-66.
سیل سپور، مریم، هامون پیما، اسماعیل، و پیرخائفی، علیرضا(1394). بررسی اثربخشی درمان نوروفیدبکی بر کاهش علائم بیش فعالی و کمبود توجه در دانش آموزان مقطع ابتدایی شهرستان ورامین در سال 1393. فصلنامه علمی پژوهشی کمیته تحقیقات دانشجویی معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 18(60)، 24-33.
عاشوری، جمال(1394). تاثیر آموزش نوروفیدبک بر اضطراب و افسردگی دانش آموزان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی. مجله آموزش و سلامت جامعه، 2(4)، 41-47.
عاشوری، جمال(1395). اثربخشی آموزش نوروفیدبک بر کارکردهای اجرایی(تمرکز، طرح‌ریزی و حافظه فعال) دانش آموزان دختر ابتدایی مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی. مجله علوم پزشکی رازی، 23(150)، 57-65.
محمود علیلو، مجید، مدنی، یاسر، و حسینی حسن آباد، فاطمه (1395). تاثیر نوروفیدبک بر علائم اختلال نارسایی توجه/ فزون کشی در کودکان. فصلنامه سلامت روانی کودک، 3(4)، 37-47.
مدنی، اعظم سادات، حیدری نسب، لیلا، یعقوبی، حمید، و رستمی، رضا(1394). اثربخشی نوروفیدبک همراه با تکالیف شناختی بر علائم اختلال نقص توجه/ بیش فعالی(ADHD) دوره بزرگسالی. مجله روانشناسی بالینی، 7(4)، 59-69.
مدنی، اعظم سادات، حیدری نسب، لیلا، یعقوبی، حمید، و رستمی، رضا(1394). اثربخشی نوروفیدبک در کاهش نشانه های نقص توجه و تمرکز و کاهش بیش فعالی و تکانشگری در بزرگسالان دارای اختلال نقص توجه/ بیش فعالی(ADHD). مجله روانشناسی بالینی و شخصیت، 21(11)، 98-85.
نریمانی، محمد، رجبی، سوران، و دلاور، سیما(1392). تاثیر آموزش نوروفیدبک بر کاهش علایم بیش فعالی و نقص در دانشجویان دختر. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اراک، 16(2)، 91-103.
نوری زاده، نرگس، میکاییلی منیع، فرزانه، رستمی، رضا، و صادقی، وحید(1391). اثربخشی نوروفیدبک بر اختلال یادگیری همراه با اختلال نقص توجه/ بیش فعالی. مجله ناتوانی‌های یادگیری، 2(2)، 123-158.
نوریزاده، نرگس، میکاییلی منیع، فرزانه و رستمی، رضا (1394). اثربخشی آموزش نوروفیدبک بر پردازش شناختی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه / بیشفعالی. مجله روانشناسی مدرسه، 4 (3)، 137-119.
هاشمیان نژاد، فریده، ویسی، نصرالله، شیرکوند، ناصر، و عاشوری، جمال(1394). مقایسه اثربخشی آموزش نوروفیدبک و بازی‌های رایانه‌ای بر توانایی توجه پیوسته و برنامه ریزی دانش آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه. مجله علمی- پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اراک، 18(8)، 81-92.
یعقوبی، حمید، جزایری، علیرضا، خوشابی، کتایون، دولتشاهی، بهروز، و نیکنام، زهرا(1387). مقایسه اثربخشی نوروفیدبک، ریتالین، و درمان ترکیبی در کاهش علائم کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ کمبود توجه(ADHD). دو ماهنامه علمی- پژوهشی دانشگاه شاهد، 15(31)، 71-84.
یعقوبی، حمید، جزایری، علیرضا، خوشابی، کتایون، دولتشاهی، بهروز، و نیکنام، زهرا(1386). تعیین اثربخشی نوروفیدبک بر عملکرد هوشی کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نقص توجه. ویژه نامه توانبخشی در بیماری‌ها و اختلالات روانی، 8، 46-53.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub.
Bink, M., Bongers, I. L., Popma, A., Janssen, T. W., & van Nieuwenhuizen, C. (2016). 1-year follow-up of neurofeedback treatment in adolescents with attention-deficit hyperactivity disorder: randomised controlled trial. British Journal of Psychiatry Open, 2(2), 107–115.
Butnik, S. M. (2005). Neurofeedback in adolescents and adults with attention deficit hyperactivity disorder. Journal of Clinical Psychology, 61(5), 621–625.
Caye, A., Swanson, J., Thapar, A., Sibley, M., Arseneault, L., Hechtman, L. … Rohde, L. A. (2016). Life Span Studies of ADHD—Conceptual Challenges and Predictors of Persistence and Outcome. Current Psychiatry Reports, 18(12), 111.
Charach, A., Carson, P., Fox, S., Ali, M. U., Beckett, J., & Lim, C. G. (2013). Interventions for preschool children at high risk for ADHD: a comparative effectiveness review. Pediatrics, peds–2012.
Cortese, S., Ferrin, M., Brandeis, D., Buitelaar, J., Daley, D., Dittmann, R. W. … others. (2015). Cognitive training for attention-deficit/hyperactivity disorder: meta-analysis of clinical and neuropsychological outcomes from randomized controlled trials. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 54(3), 164–174.
Cortese, S., Ferrin, M., Brandeis, D., Holtmann, M., Aggensteiner, P., Daley, D. … others. (2016). Neurofeedback for attention-deficit/hyperactivity disorder: meta-analysis of clinical and neuropsychological outcomes from randomized controlled trials. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 55(6), 444–455.
Felt, B. T., Biermann, B., Christner, J. G., Kochhar, P., & Harrison, R. V. (2014). Diagnosis and management of ADHD in children. Am Fam Physician, 90(7), 456–464.
Gillberg, C., Gillberg, I. C., Rasmussen, P., Kadesjö, B., Söderström, H., R\a astam, M. … Niklasson, L. (2004). Co–existing disorders in ADHD–implications for diagnosis and intervention. European Child & Adolescent Psychiatry, 13(1), i80–i92.
Ginsberg, Y., Quintero, J., Anand, E., Casillas, M., & Upadhyaya, H. P. (2014). Underdiagnosis of attention-deficit/hyperactivity disorder in adult patients: a review of the literature. The Primary Care Companion for CNS Disorders, 16(3). Retrieved from http://pubmedcentralcanada.ca/pmcc/articles/PMC4195639/
Heinrich, H., Strehl, U., Arns, M., Rothenberger, A., & Ros, T. (2016). Neurofeedback in ADHD. Frontiers Media SA. Retrieved from https://books.google.com/books?
Holtmann, M., Sonuga-Barke, E., Cortese, S., & Brandeis, D. (2014). Neurofeedback for ADHD: a review of current evidence. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 23(4), 789–806.
Johnson, B., & Christensen, L. (2012). Educational research: Quantitative, qualitative, and mixed approaches. Sage. Retrieved from https://books.google.com/books? Kaisari, P., Dourish, C. T., & Higgs, S. (2017). Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) and disordered eating behaviour: A systematic review and a framework for future research. Clinical Psychology Review. Retrieved from http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S027273581630232X
Kennedy, P., Terdal, L. G., & Fusetti, L. (1994). The Hyperactive Child Book: Treating, Educating & Living With An ADHD Child-Strategies That Really Work, From An Award-Winning Team Of Experts. Macmillan.
Lavigne, J. V., Cicchetti, C., Gibbons, R. D., Binns, H. J., Larsen, L., & DeVito, C. (2001). Oppositional defiant disorder with onset in preschool years: longitudinal stability and pathways to other disorders. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 40(12), 1393–1400.
Li, L., Yang, L., Zhuo, C. J., & Wang, Y.-F. (2013). A randomised controlled trial of combined EEG feedback and methylphenidate therapy for the treatment of ADHD. Swiss Med. Wkly, 143, w13838.
Lin, Y.-J., Lo, K.-W., Yang, L.-K., & Gau, S. S.-F. (2015). Validation of DSM-5 age-of-onset criterion of attention deficit/hyperactivity disorder (ADHD) in adults: comparison of life quality, functional impairment, and family function. Research in Developmental Disabilities, 47, 48–60.
Loo, S. K., & Barkley, R. A. (2005). Clinical utility of EEG in attention deficit hyperactivity disorder. Applied Neuropsychology, 12 (2), 64–76.
Lubar, J. F., & Shouse, M. N. (1976). EEG and behavioral changes in a hyperkinetic child concurrent with training of the sensorimotor rhythm (SMR). Biofeedback and Self-Regulation, 1(3), 293–306.
Lubar, J. F., Swartwood, M. O., Swartwood, J. N., & O’Donnell, P. H. (1995). Evaluation of the effectiveness of EEG neurofeedback training for ADHD in a clinical setting as measured by changes in TOVA scores, behavioral ratings, and WISC-R performance. Applied Psychophysiology and Biofeedback, 20(1), 83–99.
Marzbani, H., Marateb, H. R., & Mansourian, M. (2016). Neurofeedback: a comprehensive review on system design, methodology and clinical applications. Basic and Clinical Neuroscience, 7(2), 143.
Marzbani, H., Marateb, H. R., & Mansourian, M. (2016). Neurofeedback: a comprehensive review on system design, methodology and clinical applications. Basic and Clinical Neuroscience, 7(2), 143.
Nutt, D. J., Fone, K., Asherson, P., Bramble, D., Hill, P., & Matthews, K. (2007). Evidence-based guidelines for management of attention-deficit/hyperactivity disorder in adolescents in transition to adult services and in adults: recommendations from the British Association for Psychopharmacology. Journal of Psychopharmacology, 21(1), 10–41.
Pelham, W. E., Foster, E. M., & Robb, J. A. (2007). The economic impact of attention-deficit/hyperactivity disorder in children and adolescents. Journal of Pediatric Psychology, 32(6), 711–727.
Polanczyk, G. V., Willcutt, E. G., Salum, G. A., Kieling, C., & Rohde, L. A. (2014). ADHD prevalence estimates across three decades: an updated systematic review and meta-regression analysis. International Journal of Epidemiology, 43(2), 434–442.
Polanczyk, G., de Lima, M. S., Horta, B. L., Biederman, J., & Rohde, L. A. (2007). The worldwide prevalence of ADHD: a systematic review and metaregression analysis. American Journal of Psychiatry, 164(6), 942–948.
Simon, V., Czobor, P., Bálint, S., Mészáros, Á. & Bitter, I. (2009). Prevalence and correlates of adult attention-deficit hyperactivity disorder: meta-analysis. The British Journal of Psychiatry, 194(3), 204–211.
Stevenson, J., Buitelaar, J., Cortese, S., Ferrin, M., Konofal, E., Lecendreux, M. & Sonuga-Barke, E. (2014). Research Review: The role of diet in the treatment of attention-deficit/hyperactivity disorder–an appraisal of the evidence on efficacy and recommendations on the design of future studies. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55(5), 416–427.
Richman, W. L., Kiesler, S., Weisband, S., & Drasgow, F. (1999). A meta-analytic study of social desirability distortion in computer-administered questionnaires, traditional questionnaires, and interviews. Journal of Applied Psychology, 84, 754.
Taylor, E. (2014). Uses and misuses of treatments for ADHD. The second Birgit Olsson lecture. Nordic Journal of Psychiatry, 68(4), 236–242.
Vollebregt, M. A., Dongen-Boomsma, M., Buitelaar, J. K., & Slaats-Willemse, D. (2014). Does EEG-neurofeedback improve neurocognitive functioning in children with attention-deficit/hyperactivity disorder? A systematic review and a double-blind placebo-controlled study. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55(5), 460–472.
Yun, S. M., & Kwack, Y. S. (2015). The treatment effect of neurofeedback training on executive function in attention-deficit hyperactivity disorder. Journal of the Korean Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 26(1), 45–51.
)